مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 13

دیمی حرف زدن-سخن گفتن بدون اندیشیدن-حرف بی هوده و مفت زدن

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

 

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است
از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)
اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

تفنگ کشیدن روی کسی-با تفنگ به سوی کسی نشانه گرفتن
 

خاکروبه-زباله-آشغال

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن
پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

خاکه-خرده ی هر چیزی

 

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

چاخان پاخان-دروغ

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی
پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی
چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

زیر جامه-زیر شلواری

باریک-دقیق-حساس

با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

حاضر و آماده-آماده

خوش انصاف-با انصاف-منصف

آدم بی‌سر و پا-متضاد آدم درست‌وحسابی
رج کردن-رج بستن

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

چیز خور-مسموم شده

ز ِق زدن-نق نق کردن بچه که مقدمه ی فریادهای و گریه های بعدی است

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

ادرار کوچک-شاش

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

حمامی-گرمابه دار

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

چشم خوردن-نظر خوردن

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

دم بازی-چاپلوسی-تملق

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

 
راستکی-واقعی

دک و دنده-بالا تنه

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

خنکای صبح-سحرگاه
بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

روزه ی کله گنجشکی-روزه ای که بچه ها تا نیمه های روز می گیرند

 

چته ؟-تو را چه می شود ؟

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

اهل آن کار (کار بد)

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

داغ چیزی به دل کسی ماندن-آرزوی چیزی را داشتن و به آن نرسیدن

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد
رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

دبه در پای شتر انداختن-در میان مردم فتنه انگیزی کردن

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

پس رفتن-عقب رفتن

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)
حرف شنو-سر به را-مطیع

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند
چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند
آفتاب برِ دیوار آمدن(به پایان آمدن عمر)

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن

دندان پر کردن-ترمیم دندان آسیب دیده

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

 
پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده
تک پران-زن نانجیب

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

 

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

زبیل-آشغال-زباله

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

تخم نابسمل لا-حرام زاده
خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست
چین و چوروک-چین و شکن
دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

 

باد خوردن-هوا خوردن

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

پینه زده-وصله کرده

دست خوش !-آفرین

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

بازو دادن-یاری دادن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

 
حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

آبِ سیاه(نیمه کوری)

انداختنی(جنس نامرغوب)

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن
چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

راسته بازار-بازار راست و مستقیم
 

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

 
خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد
باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

دورخیز کردن-دویدن از دور برای پریدن از روی چیزی

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

چاچول باز-حقه باز-شیاد

اجباری بردن-کسی را به خدمت سربازی بردن

دُوال پا-آدم سمج

 

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت
خپله-چاق و کوتاه قد

 
تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست
اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن
آشی بودن زندگی(نامساعد بودن حال و احوال)

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)
خاکه زغال-ریزه ی زغال
ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

چَرس-حشیش-گرد-بنگ
دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

ذِله کردن-ذله آوردن

دلجور-همدل

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

دست و پا نمدی-دست و پا پنبه ای
بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

 

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

 

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

از کرگی دم نداشتن خر(نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری)

 

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)
جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک
تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن
دو لبه-دارای لب کلفت
راه راه-دارای خطوط موازی

خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن

بیسار-فلان

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

 

زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

 

پیش پیشکی-از پیش

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

پیمانی-استخدام غیر رسمی

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

حرف بی ربط-سخن نامربوط

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

 

حاجی فیروز سال نو را مژده می دهد-مردی که در روزهای آخر سال خود را سیاه کرده و با رقص و آواز مردم را به خنده و شادی واداشته و آمدن

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

 

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

بالا آوردن-استفراغ کردن
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد
پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن
بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن
از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

 

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

خروس خوان-هنگام سحر

پَلِه-پول

جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

 

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن
رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل
افسارگسیخته(سرکش)
رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

 

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است
 

آب سیر(جانور خوش‌رفتار)

چاک زدن-نگا. چاک دادن

 

 

پشت چشم سنگین شدن-چیره شدن خواب

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش
خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب
تراشیده شدن-لاغر شدن

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن

ژست دادن-تنظیم وضع و حالت و قیافه برای عکس گرفتن

 

از روی شکم‌سیری-از سر بی‌مسئولیتی-بدون تعمق

 
از ریخت افتادن-تناسب خود را از دست دادن-بی‌جلا و جلوه شدن

 

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران
حشری-شهوت ران-پر شهوت

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

خوشایند-مطبوع-پسندیده

جون جونی-نگا. جان جانی

 

 

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

خود را خوردن-رنج بردن

پرچ کردن-فرو بردن میخ در چیزی و کوبیدن و پهن کردن سر آن

 
دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

 
تت و پت-لکنت زبان

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن

خوراک-مصرف یک دوره ی معین

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

بی صفت-بی بهره از صفات خوب انسانی

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)
زیر دندان کسی مزه کردن-از چیزی خوش آمدن-خواهان تکرار چیزی بودن
جا در جا-فورن-جا به جا

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن
چهار دستی-فراوانی

 
پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی
اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

اله و بله(چنین و چنان)

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

 
الف کوفی-چیز کج-آلت تناسلی

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

 
روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

 

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

 

چرند-حرف پوچ و بی معنی

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن
چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

چوق-چوب-تومان

از ته دل-از سر صدق و صفا

دنبال کردن-تعقیب کردن-اصرار و پافشاری کردن-پی گیری کردن
دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

آب سیر(جانور خوش‌رفتار)

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

 

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

چله نشینی-خانه نشینی

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

 

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

 

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

 

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

افسارگسیخته-سرکش
جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند
جامه شور-رختشوی
زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه
تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

دار کشیدن-دار زدن
چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان
از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

پاچین-دامن زنانه

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

 

 

از کیسه شدن(هدر شدن، ضرر کردن)

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

دنبال کردن-تعقیب کردن-اصرار و پافشاری کردن-پی گیری کردن

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

 

دست و پای خود را گم کردن-دست پاچه شدن

 

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)
چرمی-از جنس چرم

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه
خاک به سر کردن-به فکر چاره افتادن-چاره جویی کردن