کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت هشتم

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن
به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

از دست دادن(گم کردن)

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

حساب و کتاب از دست کسی خارج شدن-اداره و نظم امور از دست کسی در رفتن

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

بنگی-معتاد به حشیش

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)
داد و هوار-داد و فریاد
اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب
بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان
پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

دماغ سوخته شدن-بور شدن-خجالت زده شدن-ناکام شدن
دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده
برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

آب به ‌زیر کسی آمدن-سراسیمه شدن

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن
افندی پیزی-به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو-پهلوان پنبه

جاکش-پا انداز-دلال محبت
بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

چشم گود شدن-لاغر شدن

بردن از رو- از رو بردن

چس خوری-خست-بخل

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

با دست و پا-آدم زرنگ

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن
برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب
تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

 

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن
ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

 

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

ددر برو-نانجیب-زن بدکاره

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

 

چاق بودن غلیان-آماده بودن غلیان

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن
درگیر شدن-گرفتار شدن-دچار آمدن-برخورد کردن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)
در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

ریختن مو-سخت وحشت کردن

پیشنهاد-طرح

ادرار کوچک-شاش

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

 

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

خایه-بیضه-جرات

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

 

تر دست-ماهر-شعبده باز

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

حشر و نشر داشتن-نشست و برخاست داشتن دوستی و رفت و آمد داشتن

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

زدن به قدش-دست دادن به شیوه جاهلی که با صدا همراه است و هنگام رسیدن به توافق در انجام کاری گویند

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

حیص و بیص-گیر و دار-مخمصه

جگر گوشه-فرزند

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن
آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)
درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن
روغن کرمانشاهی-روغنی که در کرمانشاه از شیر گاو و گوسفند به دست می آورند و به ترین روغن زرد است
دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

خِر-حنجره-گلو

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن

از کار در آمدن-آزموده شدن-نتیجه دادن

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن
 

جلز و ولز-سوز و گداز
آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)
دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)
بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

 

 

زنیکه-زنکه
خط افتادن-خراش افتادن
زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

 
خرج و برج-خرج و متعلقات آن
پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد
چانه-گلوله ی خمیر نان
دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن

آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

 
راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن
خواب و خوراک-خورد و خواب

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

 

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

جا-رختخواب-بستر

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
ابریشم-زن نوازنده-مطرب

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)
آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

بالینی-کلینیکی

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

بند آمدن-متوقف شدن

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

چنار تجریش-متلک بد

الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))

 

به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن

اسب چوبین(تابوت)

چوچول باز-دغل-بی حیا

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن
از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)
زحمت را کم کردن-رفع مزاحمت کردن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)
بَزک-آرایش-چسان فسان

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

چوروک-چین و شکن

 

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

بابت-مورد-زمینه-موضوع
 

پا در هوا-بی اساس-بی اصل-غیر قطعی

 

دروغ دسته نقاشی-دروغ گنده-دروغ شاخدار

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

 

دک و دهن-دک و پوز

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش
ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

 

خوشگلک-با خوشگلی اندک

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

جنس بد بیخ ریش صاحبش-کالای بد به فروشنده اش باز می گردد
از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
پا به فرار گذاشتن-گریختن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

بی عرضه-بی لیاقت-بی مصرف

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

 

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

 

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

 

پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن
حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

 

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری
دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

جاری-زن برادر شوهر

از سر کسی افتادن(عادتی را ترک کردن)

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

پوست کلفتی کردن-مقاومت کردن-سخت جانی کردن

 

به دستبوس کسی رفتن-به خدمت کسی رفتن-شرفیاب شدن

دومندش-دوم از آن

پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن
از سر نو(دوباره)

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

ادرار کوچک-شاش

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

زهر چشم-نگاه خشم آلود

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

اجابت کردن معده-قضای حاجت

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

دور و دراز-فراخ و وسیع
پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

ریش و قیچی را دست کسی دادن-اختیار کاری را به دست کسی دادن
خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

ریش شدن-ریش ریش شدن

 

 

دست و پا-توانایی-عُرضه

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن
حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن
پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن
تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

چوبدار-گله دار-گوسفند دار

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

جاری-زن برادر شوهر

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

رمباندن-خراب کردن

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)
پر رو-بی شرم-وقیح-دریده

 

 

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال
آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

 

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

تو بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

دست دوم-کار کرده-مستعمل

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است

 

 
دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

از پاشنه در آوردن-به هر گوشه و کنار سر کشیدن

دسته پل-الک دولک

خِر-حنجره-گلو

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

فال بد زدن

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

 

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

 

تخم چشم-مردمک چشم

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند
آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

 

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن

 
حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب
حاجی ارزانی-گران فروش

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ
تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

چار نعل-به سرعت-به تاخت

تت و پت-لکنت زبان

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن
خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر
در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

 

آب نخوردن(درنگ نکردن)

برخوردن به کسی ،-به نطر کسی ناپسند آمدن-به کسی گران آمدن-احساس اهانت کردن-با کسی دیدار کردن
رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن