برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 45

 
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن
بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

آب و خاک(میهن، دیار)

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

رم دادن-رماندن-فراری دادن

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن
دانه دانه-یک یک

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)
دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

جز و ولز-نگا. جز و وز

چارلا-چهار لا-چهار تو

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

چشم بندی-شعبده بازی-تر دستی

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن

 

از زمین سبز شدن-ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن-به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

خدا به رد-در پناه خدا

از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن
چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن
آزار داشتن-انجام کاری به قصد اذیت دیگری-کرم داشتن

پینه زده-وصله کرده

 

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون
پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست
زود رنج-نازک دل-حساس

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی
چه غلط ها !-چه فضولی ها !

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

پیش-برنده-آن که جلو است

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)
از دست کسی در رفتن-کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن
چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند
ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

جراندن-جر دادن-پاره کردن
تحت اللفظی-کلمه به کلمه

 

 

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن
بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

دماغ سوخته شدن-بور شدن-خجالت زده شدن-ناکام شدن

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

 

تیار-درست و آماده

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

بنده منزل-خانه ی من

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن
اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)
اجابت کردن معده(قضای حاجت)

چه مرگته ؟-چه دردی داری ؟

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

پُرسه-مراسم دیدار با بازماندگان کسی که مرده باشد برای گرامیداشت او

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

الیسون و ولیسون-وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند
آجرپاره-جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن
دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن
آغ و داغ(سخت مشتاق و شیفته)

 

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

 

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

پی آتش آمدن-زیاد نماندن-زود برگشتن
احوال گرفتن-جویای حال شدن

 

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود
استخوان جلوی سگ انداختن-با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن

 

کسی را اذیت و آزار کردن

چندر غاز-پول بسیار کم

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

 

حرص و جوش-عصبانیت

دست نخورده-استفاده نشده-چنان که نهاده باشند

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

 

چیزیش شدن-رازی در دل داشتن-حال غیر عادی داشتن

 

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

شعله‌ی آتش

بازرس-مامور بررسی و کنترل
آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

پیاده-کنایه از آدم کم مایه و بی تجربه

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

 

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

 

ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

آشنا روشنا-دوست آشنا

آکَل(آقای کربلایی)

اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

 

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

خر و پف-نگا. خرناس

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن
اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

راپرتچی-گزارش دهنده

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

خرده قرض-بدهی اندک

باریک-دقیق-حساس
خسارت دیدن-زیان دیدن

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

زار-نا به سامان-خراب-بد

آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن
چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

فرسوده و خراب شدن

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد
پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع
باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

ریشو-دارای ریش بلند
دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

فرسوده و خراب شدن
آواز دادن-خواستن

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

دست اندر کار-دارای سهمی در انجام کاری-مشغول به کار

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

چوق-چوب-تومان

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

خشخاشی-نان خشخاش زده

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب
 

آفتاب خوردن-سختی کشیدن

آب شدن و به زمین فرو رفتن-دود شدن و به آسمان رفتن

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن
اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

تند-بسیار تلخ و تیز-سخت و شدید-پر رنگ

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن
اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)
تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

زبر-خشن-غیر لطیف

خدابیامرزی-درخواست بخشش

خاک به دهنم-زبانم لال

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

پول چای دادن-انعام دادن

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن

زیر جامه-زیر شلواری

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

 

بلا به دور-بلاها دور باد

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

بغض کردن-متاثر و غمگین شدن و به خود فرو رفتن

 

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

به باد دادن- باد دادن

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

چسی درکن-آدم پر مدعا

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

درد گرفتن دل از اسهال

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

برادر دینی-هم کیش-هم مذهب

خرده خرجی-خرج های اندک

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

بر ملا شدن-آشکار گشتن

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی
پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

چش-چشم

حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم

آبگوشتی(بی‌ارزش، پیش پا افتاده)

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

 

خیره-بی شرم-پر رو

 
از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

 
خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی

از تک و تا نینداختن خود-از رو نرفتن-جا نزدن-خود را نباختن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

تشریف داشتن-حضور داشتن
خدا برکت-خدا بیش ترش کند

خوش پوش-شیک پوش-آن که همواره لباس تمیز و برازنده می پوشد

خِطَب-جزیی از جهاز شتر
اوضاع احوال(وضع و حال)

 

 
 

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

 

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن
آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

حشری-شهوت ران-پر شهوت

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن

تو در تو- تو به تو

دست چین-گزیده-منتخب

تکیه-محلی برای روضه خوانی-پشت به چیزی دادن

 

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

آشغالی-سپور

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

چین و چوروک-چین و شکن
خرمن-انبوه و پرپشت
حاضر به یراق-حاضر و آماده
خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه
آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)
پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد
تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

 

آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

دستی-به عمد-از روی تعمد

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

 

ده مرده حلاج بودن-بسیار زرنگ و کاری بودن

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب
چلچل-خال خالی-ابلق

چشم کسی را دزدیدن-هنگام غفلت کسی کاری را انجام دادن یا چیزی را برداشتن

حرف شنو-سر به را-مطیع
دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

بر خر مراد سوار شدن-موفق شدن-به آرزوی خود رسیدن

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود
خشکه بار-نگا. خشکبار

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

پایین دست-طرف پایین

پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار

دزد و دغل-نادرست و مکار

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

چانه لغ-نگا. چانه شل

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر
دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

پشک انداختن-قرعه کشیدن

 

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

 

خال به خال-خال خال