این مقاله برداشتی از سایت گوش نوازان است

برای نواختن ساز سه تار و همجنین تمرین کردن، باید ابتدا سازتان را کوک کنید. کوک درست در سه تار و البته سایر سازها بسیار مهم است، زیرا نواختن و تمرین کردن با ساز ناکوک نه تنها باعث پیشرفت شما نخواهد شد، بلکه باعث می شود حساسیت گوش شما که از اصلی ترین ارکان نوازندگی صحیح است نیز از بین برود. در این مقاله روش های کوک کردن سه تار، مبنا و کوک های رایج بین نوازندگان سه تار را بطور کامل بررسی خواهیم کرد.

کوک سه تار

همانطور که می دانید ساز سه تار، درواقع چهار سیم دارد، و دو سیم اول و دوم هرکدام بطور جداگانه، و سیم سوم و چهارم مشترکا و یکسان کوک می شوند.

برای اغلب سازهای ایرانی، همچون تار و سه تار، مبنای کوک یکتا و مشخصی وجود ندارد، بلکه نوازندگان و موسیقیدانان برحسب سلیقه ی شخصی خود و نیاز قطعه ی موردنظر، ساز را با تغییرات مختصری کوک می کنند. طبیعتا این روش کوک کردن، برای هنرجویان تازه کار و مبتدی کمی پیچیده و گیج کننده بنظر می رسد، اما با کمی تمرین و صبر، متوجه می شوند که این نوع کوک باعث تنوع در صدادهی و رنگ آمیزی صوتی سازها نیز می شود.

برای نمونه، مرسوم است که سیم اول سه تار اغلب اوقات روی نت Do کوک شود، با اینحال اساتید زیادی با تغییر این کوک، سیم اول را بر نت های مختلفی مثل La یا Si نیز کوک کرده و می کنند. در این بین فقط سلیقه ی شخصی نوازنده و فیزیک صوتی صدای او تعیین کننده خواهد بود.با در نظر گرفتن این موضوع در ادامه کوک سه تار را بررسی خواهیم کرد.

همانطور که در بالا اشاره شد، سیم اول را به نام سیم Do می شناسند، با اینحال برای سازهایی مثل سه تار می توانیم کمی این سیم را شل تر کنیم و روی نت هایی مثل Si و یا Si بمل و یا حتی La نیز کوک کنیم. در این مقاله کوک پیشنهادی ما برای سیم اول، نت Si است. دلیل این پیشنهاد بجز موضوع سلیقه، این است که باتوجه به مسلط نبودن هنرجویان به نحوه ی کوک و ضخامت سیم های سه تار، کوک کردن سیم اول روی نت دو یا نت های بالاتر ممکن است باعث پاره شدن سیم بشود و کوک روی نت سی می تواند تا حدی از این اتفاق جلوگیری کند.

بعد از کوک کردن سیم اول بر روی نت Si، تیونر را روشن کرده و بر روی سیم اول مضراب می زنیم. علامت های نشان دهنده ی روی تیونر نشاندهنده نت های موسیقی می باشند. در ابتدا ممکن است این حروف برایتان نا آشنا باشد در جدول زیر حروف دستگاه تیونر و نت معادل آن را برای شناخت بهتر قرار خوهیم داد.

همانطور که اشاره شد سیم اول را بروی نت   Si  کوک می نماییم. یعنی پس از نواختن مضراب بروی سیم اول سه تار، طبق جدول فوق دستگاه مترونوم می بایست نت B را نشان دهد. درصورت چرخاندن بیش از حد گوشی ساز با سفت شدن بیش از حد آن، امکان پاره شدن آن بسیار می گردد. توصیه می گردد با وجود آشنایی نداشتن به نحوه کوک در ابتدا، پس از هربار چرخاندن گوشی به آرامی به سیم نواخته و با دستگاه نت مورد نظر را چک نمایید تا به نت مورد نظر برسید. همانطور که گفته شد سیم های سه تار معمولا بالارفتن کوک را تا حدود نت های DO , Re  تحمل می نمایند و سپس پاره خواهند شد.

پس از کوک نمودن سیم اول نوبت سیم دوم می رسد. سیم دوم نیز به نام سیم سل Sol شناخته می شود که به دلیل اینکه سیم اول نیم پرده پایین تر از نت دو یعنی بروی نت سی کوک گشته است، سیم دوم را نیز به جای سل نیم پرده پایین تر می آوریم. بدین ترتیب سیم دوم با توجه به علامت های مترونوم و بر طبق  جدول بالا بروی F (دیز)  کوک می گردد.

در دروس اولیه و مراحل ابتدایی نوازندگی دوسیم سوم و چهارم را که به سیم های بم نیز معروف می باشند یکسان و مانند سیم اول کوک می نماییم. یعنی طبق توضیحات فوق در صورتیکه سیم اول بروی نت سی و حرف B بروی مترونوم کوک گردیده است دو سیم سوم و چهارم را نیز طبق سیم اول بروی همان نت سی و با ترتیب توضیح داده شده کوک می نماییم.

نکات قابل توجه برای کوک کردن سه تار

• وظیفه ی تنظیم ساز یه عهده ی گوشی های سه تار است. برای کوک کردت هر سیم، آن سیم را دنبال کنید تا به گوشی مخصوص همان سیم برسید. چرخاندن گوشی اشتباه در خیلی از موارد باعث پاره شدن سیم می شود.
• توجه کنید که با پیچاندن گوشی سه تار به سمت راست، سیم سفت تر می شود و کوک هم بیشتر می شود. بنابراین برای کم کردن کوک و داشتن نت های پایین تر گوشی را به سمت چپ می چرخانیم.
• گوشی ها را بطور ناگهانی نپیچانید. اگر گوشی توانایی نگهداشتن کوک را نداشته باشد، اصطلاحا گفته می شود  که ساز کوک خالی می کند. برای حل کردن این مسئله، سیم را خیلی آرام شل کرده و بدون اینکه سیم را جدا کنیم، گوشی را تا نصف از حفره خارج کرده و دوباره با کمی فشار سر جای خود قرار می دهیم و محکم می کنیم. سپس ساز را کوک می کنیم. اگر باز هم همین مشکل پیش آمد، باید ساز را برای تعمیر پیش یک تعمیرکار ببرید.
• برای کوک بهتر، گوشی ها را با صبر و دقت زیاد در شعاع کوچکی بچرخانید، بعد از هربار چرخاندن، حدود دو ثانیه صبر کنید تا سیم ثابت شود، و سپس با مضراب زدن کوک سیم را چک کنید.

ویدیوی آموزش کامل کوک سه تار توسط استاد طینوش بهرامی

برای دیدن ویدیوی آموزش کوک کردن سه تار، می توانید دوره ی آموزش سه تار وبسایت خنیاگر را تماشا کنید.