ی بود در کودکی در گذشتند.442
امام محمد باقر در زمان حیات پنجاه و هفت ساله خود همسران آزاد و کنیزهایی اختیار کردند و از آنان فرزندانی داشتند از همسران امام.
1ـ ام فروه دختر قاسم بن‌محمدبن ابیبکر بود و مادر ام فروه اسماء دختر عبدالرحمن بن‌ابی‌بکر و مادر قاسم بن‌محمدبن ابیبکر شهر بانویه443 ام فروه از هر دو طرف به ابوبکر نسب می‌برد.
قرب الاسناد، ص 210- بزنطى گفت خدمت حضرت رضا سخن از قاسم ابن‌محمد دائى پدرش شد و هم سعید بن‌مسیب فرمود: هر دو شیعه بودند وقتى جدم حضرت باقر دختر قاسم بن‌محمد [بن ابوبکر] را خواستگارى کرد قاسم گفت باید شما پیش پدرت على بن‌الحسین(علیه السلام) می‌رفتى و از او خواستگارى می‌کردى.[قاسم بن‌ابی‌بکر] آن‌قدر ارادت به ائمه داشت که می‌گفت اختیار دختر من به دست حضرت زین العابدین است.444
2ـ زنی ثقفیه که نامش آورده نشده است و مادر این زن ام زید دختر عبدالله بن‌عمر الخطاب و مادر ام زید ام حکیم دختر عبیدالله بن‌عمر الخطاب بوده [ظاهرأ کلمه‌ای از این جمله افتاده چرا که ازدواج با برادر زاده حرام است]445
3ـ ام حکیم بنت اسید بن‌مغیره بن‌ثقفی
4ـ ام کلثوم بنت حسن مثنی
5ـ زن خارجیه: ابن‌ابی‌الجارود گفت: خدمت حضرت باقر رفتم روى اسباب خانه نشسته بود من شروع بدست زدن اثاث نمودم فرمود اینها را که دست میزنى متعلق بشخص ارمنى است. گفتم شما را بارمنى چکار؟
فرمود این اسباب‌ها جزء جهیزیه ام على است(یکى از زنان امام باقر بود) سال دیگر خدمت آن جناب رفتم با دست زیر خود را مىکشیدم فرمود مثل اینکه می‌خواهى نگاه کنى زیر پایت چیست؟
عرض کردم نه آدم کور با دست خود بازى می‌کند. فرمود آن اسباب‌ها متعلق به ام على بود و مذهب خوارج را داشت یک شب تا به صبح هر چه به گوش او خواندم تا برگردد و على صلوات الله علیه را دوست داشته باشد امتناع ورزیده قبول نکرد. فردا صبح طلاقش دادم.
هم‌چنین چند کنیز که فرزندانی از آنان داشته علی، زینب، ام سلمه، مادرشان کنیز بود.446
فرزندان امام باقر(علیه السلام)
ایشان پنج پسر داشت به نام‌های جعفر صادق(علیه السلام) و عبدالله که مادرشان ام فروه دختر قاسم بن‌محمد بن‌ابی‌بکر بود. عبیدالله و ابراهیم مادرشان ثقفیه بود و علی که مادرش ام ولد بود.447
وسه دختر به نام ام سلمه، زینب و ام جعفر داشت. ام سلمه با محمدبن الارقط بن‌عبدالله الباهر ازدواج کرد و اسماعیل را برایش آورد.448
زینب دختر امام محمد باقر که به زینب صغری معروف شد با عبیدالله بن‌محمدبن عمر الاشرف ازدواج کرد.449 در کتاب نسب قریش دو ازدواج برای زینب گزارش شده است یکبار با عبیدالله بن‌الحسین بن‌علی بن‌الحسین بن‌علی بنابیطالب و بعد از آن با عبیدالله بن‌محمدبن عمربن علی بنابیطالب که محمد و عباس و محمد اصغر، خدیجه، فاطمه ام الحسن را برایش آورد.
همه منابع بر این اتفاق دارند که نسل امام باقر از طریق امام جعفر صادق ادامه پیدا کرد.
از ازدواج فرزندان امام محمد باقر با خاندان خلفا گزارشی به دست نیامد.
نوادگان امام محمد باقر(علیه السلام)
1ـ فرزندان عبدالله بن‌باقر حمزه و ام الحسین و ام عبدالله که مادرشان کنیز بودند و حمزه فرزندی نداشت.450
دختر عبدالله بن‌محمدبن باقر [ام الحسین] با عبدالله بن‌محمدبن عمرالاطرف ازدواج می‌کند.451
2ـ از فرزندان علی بن‌الباقر فاطمه بود که مادرش ام ولد وهمسرش موسی بن‌جعفر بن‌علی بن‌الحسین(علیه السلام) گزارش شده است.452
همسران امام محمد باقر (علیه السلام)
فرزندان امام محمد باقر(علیه السلام)
نوادگان امام محمد باقر(علیه السلام)
گفتار دوم: امام جعفر صادق(علیه السلام)
وی جعفربن محمدبن علی بن‌حسین بن‌علی بنابیطالب(علیه السلام) است مشهورترین القاب وی صادق است و قبلأ گفتیم مادرش ام فروه دختر قاسم بن‌محمد بن‌ابی‌بکر بود از گزارشات چنین بر می‌آید که امام چندین کنیزو احتمالأ تنها یک همسر آزاد به نام فاطمه دختر حسین الاثرم بن‌حسن بن‌علی(علیه السلام) داشته است.453
از ازدواج امام با دختران و نوادگان خلفا گزارشی به دست نیامد.
فرزندان امام جعفر صادق (علیه السلام)
امام صادق ده فرزند، هفت پسر و سه دختر داشت، تعداد فرزندان آن امام را یازده تا نیز ذکر کردهاند که هفت تا پسر و چهار تا دختر بودهاند و به ترتیب عبارتند از: امام موسى بن‌جعفر، محمد که بنا به زیبایى و جمالى که داشت به دیباج معروف بود و اسحاق که با دیباج از یک مادر بود، على که این یک در مکه در دوره مأمون علیه عباسی‌ها قیام کرد و مأمون او را دستگیر کرد و مورد بخشش قرار داد و به خراسانش برد و تا سال 203 که وفات یافت نزد او بود و پس از مرگ مأمون جنازهاش را بر دوش گرفت که به او گفتند: امیر المؤمنین بهتر نیست که شما بر او نماز بگزارید و بازگردید چون خسته شدهاید. گفت: این خویشاوندى است که دویست سال است پیوندش قطع شده بود و اینک امروز آن را وصل کردیم.
و در روایت واقدى آمده که مردم حجاز و تهامه با وى بیعت کرده بودند و سپس کارش دشوار شد و معتصم در یکى از نبردها، او را به اسارت گرفت و نزد مأمون فرستاد که او نیز با وى خوش‌رفتارى کرد، او بسیار عبادت مىکرد و یک روز در میان روزه مىگرفت و هرگز نشد که با لباسى بیرون رود و در بازگشت آن را هم‌چنان در بر داشته باشد.
از دیگر فرزندان امام، اسماعیل اعرج است که فرقه اسماعیلیه با تمام فرقههایش به او منسوبند او بنا به تصریح بیشتر روایات، به هنگام حیات پدر، فوت کرد، و عبداللّه و عباس و ام فروه و اسماء و فاطمه صغرى (گفته مىشود نام ام فروه اسما هست و ام فروه کنیه اوست) و فاطمه کبرى. مفید بر آن است که مادر اسماعیل و عبدالله و ام فروه، فاطمه دختر حسین بن‌على بن‌حسین بن‌على بن‌ابى‌طالب(علیه السلام) است و امام موسى و محمد دیباج و اسحاق هر سه از یک مادرند که نامش حمیده بربریه است [کنیز بوده ] و دیگر پسرانش از مادران مختلفى هستند و بزرگ‌ترین فرزندش عبداللّه است که کنیهاش را از او گرفته است و هم اوست که بنا به عیبى که در پاى خود داشت به افطح معروف بود و آن دسته از یاران امام صادق نیز که قائل به امامت او پس از پدر هستند به همین عنوان شناخته مىشوند.454
فخر الرازی سیزده پسر و چهار دختر برای امام به نام‌های: 455
1ـ موسی کاظم 2ـ اسماعیل الاعرج3ـ محمد دیباج 4ـ اسحق الموئتمن 5ـ علی ابوالحسن العریضی 6ـ عبدالله افطح 7ـ حسن 8ـ محمد اصغر 9ـ عباس 10ـ یحیی 11ـ عبیدالله 12ـ المحسن 13ـ عیسی
چهار دختر به نام‌های: 1ـ اسماء 2ـ فاطمه 3ـ ام فروه 4ـ بریهه نام برده است.
1ـ اسماء با حمزه بن‌عبدالله بن‌الباقر ازدواج کرد.
2ـ فاطمه کبری با محمد بن‌ابراهیم بن‌محمدبن‌علی بن‌عبدالله بن‌عباس(امام عباسی)456 ازدواج کرد.
ابن حزم مادران اسماعیل و عبدالله و ام فروه را فاطمه دختر حسین الاثرم بن‌حسن بن‌علی دانسته و مادران یحیی، عباس، فاطمه صغری از ام ولدهای مختلف بودند.(ابن حزم، ج6، ص9؛ ابن‌حزم از دختری به نام فاطمه صغری نام می‌برد که احتمالأ همان بریهه باشد. شیخ مفبد مادران اسماعیل و عبدالله و ام فروه را فاطمه دختر حسین بن‌علی بن‌حسین بن‌علی بنابیطالب دانسته)
3ـ ام فروه با عبدالعزیز بن‌سفیان بن‌عاجم بن‌عبدالعزیز بن‌مروان ازدواج کرد.
4ـ بریهه در کودکی و قبل از بلوغ در گذشته است.
ازدواج فرزندان و نوادگان امام با خارج از خاندان خلفا
1ـ محمدبن جعفربن صادق همسرش خدیجه دختر عبدالله بن‌حسین بود.457
2ـ اسماعیل بن‌جعفر چند کنیز داشت و یکی از همسرانش ام ابراهیم دختر ابراهیم بن‌هشام بن‌اسماعیل بن‌هشام بن‌ولیده بن‌مغیره بن‌عبدالله بن‌عمر مخزومی بود.458
3ـ نسل عبدالله بن‌جعفرپسر امام جعفر صادق فقط از طریق دخترش فاطمه ادامه پیدا کرد و فاطمه همسر عباس بن‌موسی بن‌عیسی بن‌موسی بن‌محمدبن علی بن‌عبدالله بن‌عباس بن‌عبدالمطلب و بعد از آن پسر عمویش علی بن‌اسماعیل بن‌جعفر بن‌محمداو را به همسری گرفت.459
4ـ اسحاق الموتمن همسرش نفیسه دختر السید زید الابلج بن‌الحسن السبط بن‌علی(علیه السلام) (جمال الدین شبراویص212) و سه پسر به نام‌های حسین، حسن، محمد داشت. حسن بن‌اسحاق الموتمن بن‌جعفر الصادق(علیه السلام) همسرش خدیجه بنت عمر بن‌محمدبن عمر الاشرف بود که از او پسری به نام محمد آورد.460 و همسر دیگرش رقیه بنت محمدبن علی بن‌علی بن‌محمدبن عون بن‌علی بن‌محمدبن علی بنابیطالب461 محمدبن اسحاق الموتمن همسرش صفیه دختر قاسم بن‌الحسن بن‌زید بن‌الحسن بن‌علی بنابیطالب.462
ازدواج درون خاندانی دختران امام جعفر صادق (علیه السلام)
1ـ ام فروه دختر امام جعفر صادق با پسر عمویش زیدبن علی ازدواج کرد.463 .
2ـ فاطمه کبری با محمدبن ابراهیم بن‌محمدبن علی بن‌عبدالله بن‌عباس ازدواج کرد.464
3ـ اسماء با حمزه بن‌عبدالله بن‌الباقر(علیه السلام) ازدواج کرد.465
نتیجه:
از ازدواج دختران و پسران و نوادگان امام جعفر صادق با نسل خلفا گزارشی به دست نیامد.
همسران امام جعفر صادق(علیه السلام)
فرزندان امام جعفر صادق (علیه السلام)
نوادگان امام جعفر صادق(علیه السلام)
نتیجه نهایی
در میان شش امام اول ،گزارش ازدواجهای نسل امام
سجادبا خاندان خلفا از همه بیشتر است که این تعداد مربوط به ازدواج دختران امام با خاندان ال زبیر است .شاید بتوان گفت که بعد از شهادت امام حسین و قدرت گرفتن خاندان زبیری ،تمایل دختران و نوادگان دختری آن حضرت با دستگاه قدرت آل زبیر بیشتر شده و به این وسیله وصل به قدرت شدند
تعداد همسران و فرزندان امامان از امام اول تا امام ششم و همچنبن گزارش ازدواج آنان با نسل خلفا مگر یک مورد که ازدواج فرزندان و نوادگان امام سجاد است سیر نزولی دارند.
گزارش ازدواج با نسل خلفا به لحاظ تعداد کمتر از گزارش ازدواجهای درون خاندانی اهل بیت است وهمچنین اکثر این گزارشات به تواتر در همه منابع قید نشده.است.در این نمودارها گزارش یک ازدواج حتی اگر فقط در یک منبع ذکر شده بود و یا گزارش آن ازدواج با اسامی متفاوت آمده بود به عنوان یک روایت صحیح در نظر گرفته شد.که این اتفاق بیشتر شامل گزارشات برون خاندانی است.نکته قابل ذکر دیگر این است که رد پایی از ازدواجهای برون خانداتی در تاریخ نیست و پاسخ بسیاری از سوالات بی جواب مانده است .مثل اینکه :این ازدواجها چگونه و در چه شرایطی شکل گرفتند؟ ثمره ی آن چه بود؟ چرا با اینکه آنان پسران و یا دختران خلیفه بودنند تاریخ به آنان نپرداخته است؟در مقابل ،گزاش ازدواجهای درون خاندانی اهل بیت عموما به تواتر و با اتفاق نظر در منابع آمده و تاریخ در باره سرنوشت این ازدواجها سکوت نکرده است. لذا در حالیکه امکان ریزش آمار ازدواجهای برون خاندانی وجود دارد امکان افزایش ازدواجهای درون خاندانی نیز می باشد.
فهرست منابع
1. .w.w.wikifegh.ir
2. آقانوری، علی، امامان شیعه و وحدت اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ دوم، قم
3. آقانوری، علی، خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه های شیعی در عصر امامان، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم .
4. ابراهیمی، محمد، ازدواج با بیگانگان در فقه اسلام و سائر شرائع الاهی، بوستان کتاب، نوبت چاپ دوم 1382.
5. ابن اثیر جوزی،الکامل فی تاریخ ،دار الصادر بیروت،1385ش.
6. ابن جوزی ،ابوالفرج ،المنتظم فی تاریخ الامم والملوک ،دارالکتب العلمیه،بیروت 1412ق.
7. ابن کثیر
